2024… We zijn alweer halverwege!

Als ik dit schrijf (op 20 juni) is net duidelijk geworden dat het gevoel dat we allemaal al lang hadden, juist is: er is in de periode vanaf oktober vorig jaar tot nu meer regen gevallen dan ooit in dezelfde periode. Een nieuw record! Velen van u zullen alleen al om die reden met smacht uitkijken naar de aankomende zomervakantie: op naar het strand, de bergen, naar cultuur, maar vooral – hopelijk dan toch – naar de zon! Ik moet zeggen: ik kan u geen ongelijk geven!

Tegelijkertijd, nu het ook vandaag weer regent en ik net constateer dat het jaar alweer halverwege is, is dit ook wel een mooi moment om na te denken over wat we – wij als trainers en adviseurs van MZ Services en u als lid van een medezeggenschapsorgaan – de komende periode, nadat onze accu’s weer opgeladen zijn, zoal kunnen verwachten.

Te veel om op te noemen…

Het is een enorm cliché. Ik weet het! Maar toch, we kunnen er niet omheen: net als elders volgt ook op het gebied van arbeidsverhoudingen, medezeggenschap en inspraak de ene ontwikkeling de andere in een razend tempo op. En vroeg of laat krijgen u en wij onherroepelijk met één of meer van deze zaken te maken. Ik noem er zo maar een paar:

Bezuinigingen bij de (rijks)overheid

Het ziet ernaar uit dat binnenkort dan eindelijk toch een nieuw kabinet “op het bordes” gaat verschijnen. Ik ga mij hier niet wagen aan politieke uitspraken, maar vriend en vijand zijn het er volgens mij wel over eens dat de groep mensen die daar zal staan waarschijnlijk het meest wonderlijke gezelschap gaat vormen dat we op die plek tot nu toe hebben gezien. Wat echter veel interessanter is dan dat gegeven, zijn de plannen die deze club wil gaan uitvoeren. Plannen die ook relevant zijn voor medezeggenschapsorganen, met name binnen de Rijsoverheid. Zo gaat het aanstaande kabinet, althans dat is de bedoeling, de “apparaatuitgaven” structureel met 22% verminderen. Persoonlijk vraag ik mij af hoe het kabinet dit precies voor zich ziet, maar zeker is dat de departementale OR’en hun borst nat kunnen maken; zeker als deze plannen definitief worden!

Het ravijnjaar 2026 bij gemeenten

Bij de lagere overheden, met name gemeenten, kijkt men met schrik en vrees vooruit naar wat in de volksmond inmiddels het “ravijnjaar 2026” heet. Afgelopen week las ik in de krant dat inmiddels ruim 200 gemeenten hierop anticiperen, door nu al te starten met kerntakendiscussies, met zoeken naar antwoorden op vragen als “wat zijn onze kerntaken?” en “is zelfstandigheid op langere termijn nog wel houdbaar?” en “moeten onderdelen als zwembaden en sportaccommodaties nog wel in gemeentelijke handen blijven?” en dus vooral “waar liggen mogelijkheden voor bezuinigingen (bijvoorbeeld ten aanzien van de aard en omvang dienstverlening en de ambtelijke organisatie)?”. Spannende, maar bovenal onzekere tijden dus voor organisaties, ambtenaren én OR’en bij gemeenten! Mijn tip aan deze OR’en: ga niet zitten afwachten, maar start het gesprek vast met de bestuurder, ontwikkel een eigen visie en deel deze breed!

Verplichte instelling van een OR

Een poos geleden werd duidelijk dat slechts 69% van de ondernemingen die volgens de WOR verplicht zijn om een OR te hebben, die ook daadwerkelijk hebben ingesteld. Bijna een derde van de ondernemingen voldoet dus niet aan de wet! De Minister heeft een poos geleden opdracht gegeven voor een verdiepend onderzoek naar de oorzaken daarvan. De uitkomsten van dit onderzoek vind ik alarmerend. Niet alleen vanwege de inhoudelijke argumenten die ondernemers gebruiken om te rechtvaardigen waarom ze geen OR hebben, maar veel meer nog omdat die argumenten vaak haaks staan op de redenen die hun werknemers opgeven voor het feit dat er geen OR bestaat in hun organisatie. Zo stelt 62% van de ondernemers dat werknemers geen behoefte zouden hebben aan een OR, terwijl uit onderzoek (weliswaar uit 2020) onder werknemers blijkt dat slechts 10% van de mensen geen behoefte aan een OR heeft. Hier bestaat dus een flinke kloof tussen de beleving van werkgevers en werknemers! Tegelijkertijd geeft dit onderzoek (“No worries?” van SEO, januari 2024) heel wat aanknopingspunten om op een constructieve manier met elkaar de discussie op te zoeken. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd!

Toekomstgerichte, strategische medezeggenschap

De Minister van SZW heeft aangekondigd te willen werken aan een actualisering van de WOR. Persoonlijk kan die actualisering mij niet snel genoeg gaan. Niet zozeer omdat de inhoud van de huidige wet niet goed is, maar wel omdat er anno 2024 meer en andere zaken van belang zijn dan in de wet zijn geregeld. Gelet op de bredere ontwikkelingen in onze maatschappij lijkt mij overleg tussen ondernemer en OR over meer strategische kwesties in veel gevallen van groter belang, dan inspraak bij wijzigingen van de beoordelingsregeling en de werktijdenregeling. Ik denk dan aan onderwerpen als de energietransitie, diversiteit, mogelijk toekomstige crises zoals pandemieën, energie- en grondstoffentekorten of – erger nog - oorlogen, klimaat en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit laatste ook in relatie tot de Europese wetgeving op dat gebied (CSRD). Maar ook kleiner en dichter bij huis: hoe staan we er als organisatie voor op de krappe arbeidsmarkt? Hoe houden we onze mensen duurzaam inzetbaar? Hoe zorgen we ervoor dat we in staat zijn om ons als organisatie snel aan te passen aan veranderende omstandigheden? De SER heeft hierover recent een interessante brochure gepubliceerd, die beoogt de discussie tussen ondernemer en OR over “toekomstgerichte medezeggenschap” te starten. Het lijkt mij ongelooflijk tof om hier samen met al onze klanten een bijdrage aan te kunnen leveren!

Scholingsrecht? Scholingsplicht!

Uit de al aangehaalde SEO-rapportage (over de naleving van de WOR) blijkt dat verreweg de meeste OR’en niet maximaal gebruik maken van het minimale scholingsrecht zoals dat in de WOR genoemd staat (“ten minste (!) vijf dagen per jaar voor elk OR-lid”). Een deel van de ondernemers die geen OR hebben ingesteld, geeft aan dat een reden hiervoor is dat hun werknemers beschikken over te weinig kennis, “meedenkend vermogen” en vaardigheden om als sparringpartner te kunnen fungeren. Buiten het feit dat ik dit een behoorlijk aanmatigende stelling vind – je moet maar durven, als werkgever, om je werknemers op die manier te (dis)kwalificeren! – zou dit juist eens te meer een reden moeten zijn om mensen in staat te stellen om die blijkbaar missende kwaliteiten te ontwikkelen! De SER heeft geopperd om het opstellen van een scholingsplan voor de OR in de toekomst verplicht te stellen. Een stappenplan voor het opstellen van zo’n plan is overigens nu al op de website van de SER te vinden. De minister heeft aangegeven hierin bij de actualisering van de WOR te willen meedenken. Met meerdere klanten hebben we de afgelopen periode al scholingsplannen opgesteld, waardoor we gerichter en doelmatiger, maar ook efficiënter kunnen helpen om de kwaliteit van het OR-werk verder te verbeteren. Wellicht ook een idee voor uw OR?

Nieuwe Pensioenwet

Nog een andere ontwikkeling die er zit aan te komen is de transitie van het pensioenstelsel. Hoewel veel ondernemingen via de CAO gebonden zijn aan een pensioenregeling, zijn er ook veel organisaties die er een eigen pensioenregeling op nahouden. Op 1 januari 2028 zal die omgebouwd moeten zijn naar een regeling die voldoet aan de nieuwe Pensioenwet (ervan uitgaande dat die wet na het aantreden van het nieuwe kabinet in stand zal blijven). Hoe dit hele proces gaat verlopen is nog even de vraag. Te meer omdat nog volslagen onduidelijk is hoe het onderdeel “invaren” (zeg maar: het omzetten en inbouwen van de al opgebouwde rechten en kapitalen in de nieuwe systemen) uitgevoerd moet gaan worden. Er moet pakweg 1.800 miljard euro (!) herverdeeld worden onder alle werkende en gepensioneerde mensen, terwijl op dit moment nog niemand weet hoe dit precies geregeld moet worden. Aangezien echter volgens artikel 27, eerste lid onderdeel a van de WOR de OR instemmingsrecht heeft bij vaststellen, wijzigen of intrekken van een pensioenregeling, kan menige OR vast gaan warmlopen!

OR als arbeidsvoorwaardenonderhandelaar

En tot slot van dit rijtje: recent bleek dat op dit moment nog maar 71,8% van alle werknemers in Nederland onder een CAO valt. Omdat de organisatiegraad bovendien niet bepaald stijgt, maar ook aan werkgeverskant steeds minder animo bestaat om lid te worden van een werkgeversvereniging, is de verwachting dat dit percentage de komende jaren nog verder zal dalen. Gevolg: ondernemingsraden komen meer en meer in de positie dat zij door werkgevers gevraagd worden om afspraken te maken over arbeidsvoorwaarden (en sociale plannen). Een rol die in de WOR niet geregeld is, waar ook overige wetgeving niet in voorziet en die bovendien heel specifieke kennis en vaardigheden vereist.

Met opgestroopte mouwen!

Al met al veel en allemaal spannende, ingewikkelde, maar tegelijkertijd ook interessante ontwikkelingen! Met z’n allen, u als medezeggenschapper en wij als uw trainers en adviseurs, kunnen we onze mouwen opstropen! Als team van MZ Services zijn we druk bezig met onszelf op deze (en nog veel meer!) ontwikkelingen voor te bereiden, door de vereiste kennis op te doen, trainingsmethodes te ontwikkelen en alle nieuwe ontwikkelingen nauwgezet bij te houden. We kijken ernaar uit om u bij deze en tal van andere onderwerpen, behulpzaam te zijn. Bij de onderwerpen zoals hierboven genoemd, maar natuurlijk ook bij iedere andere vorm van training of een advisering waarbij u onze ondersteuning kunt gebruiken! Hopelijk kunnen we dan samen mooie dingen blijven doen voor uw organisatie, uw collega’s! En bovendien als ’t effe kan, in goeie samenspraak en samenwerking met uw bestuurder! Mocht u over onderwerpen zoals hierboven genoemd, maar ook over andere zaken met ons willen doorpraten? Dat kan natuurlijk! We komen graag bij u langs, maar u bent ook te allen tijde van harte welkom in ons nieuwe kantoor in hartje Tilburg. De koffie staat altijd klaar! Een telefoontje of mailtje is voldoende om een afspraak te maken.

Maar eerst en vooral wens ik u allemaal een heerlijke, zorgeloze, onvergetelijke en vooral zonnige vakantieperiode toe, in Nederland of elders in de wereld! Hopelijk tot snel!

Patrick Hüngens
Directeur MZ Services